Rak szyjki macicy – co warto wiedzieć?

Artykuł popularnonaukowy oparty na aktualnych wytycznych i literaturze medycznej

Wstęp

Rak szyjki macicy to nowotwór złośliwy rozwijający się z komórek nabłonka szyjki macicy, najczęściej wielowarstwowego płaskiego pokrywającego część pochwową szyjki. W krajach rozwiniętych jego częstość spada dzięki wczesnej diagnostyce i szczepieniom przeciw HPV, z infekcją którym nowotwór ten pozostaje nieodzownie związany. W Polsce jednak nadal utrzymuje się jedna z najwyższych zachorowalności i umieralności w Europie. [1]

Etiologia

Głównym czynnikiem etiologicznym raka szyjki macicy jest przewlekłe zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV), głównie typami onkogennymi HPV 16 i 18. Do rozwoju raka dochodzi najczęściej w wyniku nieleczonych zmian przednowotworowych (CIN 2/3), trwających latami [2,3]. Czynniki ryzyka możemy podzielić na te zwiększające ryzyko infekcji HPV oraz pozostałe [1]:

Do czynników ryzyka zakażenia HPV należą:

•  wczesny wiek inicjacji seksualnej,
•  liczba partnerów/partnerek seksualnych,
•  seks analny,
•  współistnienie innych zakażeń przenoszonych drogą płciową,
•  palenie tytoniu,
•  antykoncepcja hormonalna,
•  osłabienie odporności (np. infekcja HIV czy leki zmniejszające odporność).

Inne czynniki ryzyka

•  wiek,
•  liczba porodów,
•  niski status socjoekonomiczny.

Diagnostyka

Objawy kliniczne w przypadku raka szyjki macicy na żadnym etapie choroby nie są charakterystyczne wyłącznie dla tej jednostki chorobowej [1]. Możemy jednak wyróżnić te, które wymagają dokładniejszej diagnostyki różnicowej i konsultacji ginekologicznej:
- krwawienia kontaktowe (np. po stosunku),
- krwawienia międzymiesiączkowe,
- upławy o nieprzyjemnym zapachu,
- ból miednicy, podbrzusza,
- objawy wynikające z nacieku nowotworu (obrzęk kończyny, zaburzenia oddawania moczu/stolca) [5].

Badania dodatkowe

1. Cytologia szyjki macicy – stanowi obok testu na obecność HPV podstawową metodę przesiewową należącą do profilaktyki wtórnej.

• Cytologia klasyczna – komórki pobrane z tarczy i kanału szyjki są rozprowadzane na szkiełku. Badanie jest tanie i powszechnie stosowane, ale mniej czułe, a wynik bywa zależny od jakości pobrania.
• Cytologia na podłożu płynnym (LBC, liquid-based cytology) – komórki zawiesza się w specjalnym płynie. Uzyskany preparat jest czystszy, łatwiejszy do oceny, a dodatkowo możliwe jest wykonanie testu HPV z tego samego materiału. LBC cechuje się wyższą czułością diagnostyczną.

2. Test na obecność HPV – badanie molekularne wykrywające DNA lub RNA wirusa HPV. Jest bardziej czułe niż cytologia, a w wielu krajach staje się podstawową metodą przesiewową od 30. roku życia. Nie zaleca się jednak jego wykonywania przesiewowo w Polsce poniżej 25., a w niektórych krajach nawet poniżej 30 r.ż. z uwagi na liczne przejściowe infekcje mogące prowadzić do błędnych wniosków.

3. Kolposkopia – badanie szyjki macicy w powiększeniu przy użyciu kolposkopu, często z zastosowaniem barwników. Pozwala uwidocznić miejsca podejrzane o zmiany przedrakowe i precyzyjnie pobrać biopsję.

4. Biopsja - pozwala na ostateczne rozpoznanie histopatologiczne.

Leczenie

Metody leczenia raka szyjki macicy zależą od stopnia zaawansowania choroby:
- Stadia wczesne (CIN, rak przedinwazyjny, IA1–IA2) – leczenie chirurgiczne oszczędzające (konizacja, histerektomia prosta).
- Stadia wczesne inwazyjne (IB1–IIA1) – radykalna histerektomia z limfadenektomią, czasem leczenie oszczędzające płodność (trachelektomia).
- Stadia miejscowo zaawansowane (IIB–IVA) – leczenie skojarzone: radioterapia + chemioterapia (najczęściej cisplatyna).
- Stadium IVB (przerzuty) – leczenie paliatywne: chemioterapia, radioterapia, nowoczesne terapie celowane i immunoterapia.

Rokowanie

Rokowanie zależy głównie od stopnia zaawansowania choroby w chwili rozpoznania.
- Wczesne stadia – 5-letnie przeżycia sięgają 90–95%.
- Stadia zaawansowane – przeżycia spadają poniżej 30%.

Dlatego też tak ważna jest profilaktyka pierwotna (szczepienia) oraz wtórna (test na obecność HPV onkogennych oraz cytologia).

Profilaktyka pierwotna

1. Szczepienia przeciw HPV – chronią przed najczęstszymi typami onkogennymi HPV (m.in. 16 i 18). W Polsce od 2023 r. obowiązuje program refundacji szczepień w zależności od grupy wiekowej pacjenta.

Rodzaje szczepionek dostępnych na polskim rynku

Cervarix

Cervarix jest szczepionką stosowaną u osób od ukończenia 9. roku życia przeznaczoną do profilaktyki zmian przednowotworowych narządów płciowych i odbytu (szyjki macicy, sromu, pochwy i odbytu) oraz raka szyjki macicy i raka odbytu związanych przyczynowo z określonymi onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego (HPV). Szczepionka przeciw wirusowi brodawczaka ludzkiego [typy 16 i 18] [

Gardasil 9

Gardasil 9 jest szczepionką przeznaczoną dla dzieci i młodzieży w wieku od 9 lat i dorosłych. Szczepionka ta jest podawana w celu zabezpieczenia przed chorobami wywoływanymi przez wirusy brodawczaka ludzkiego (HPV) typu 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 i 58. Do chorób tych należą zmiany przednowotworowe i rak żeńskich narządów płciowych (szyjki macicy, sromu i pochwy), zmiany przednowotworowe i rak odbytnicy oraz brodawki narządów płciowych u mężczyzn i kobiet.

Bibliografia

1.     Krajowy Rejestr Nowotworów. Nowotwór szyjki macicy – czym jest. [Internet]. Warszawa: Narodowy Instytut Onkologii; 2024 [cyt. 2025-08-16]. Dostępne z: https://onkologia.org.pl/pl/nowotwor-szyjki-macicy-czym-jest

2.     Wojciechowska U, Didkowska J. Nowotwory złośliwe w Polsce w 2022 roku. Warszawa: Krajowy Rejestr Nowotworów; 2023.

3.     Schiffman M, Castle PE. The promise of global cervical cancer prevention. N Engl J Med. 2005;353(20):2101–4.

4.     Bosch FX, Lorincz A, Muñoz N, Meijer CJ, Shah KV. The causal relation between human papillomavirus and cervical cancer. J Clin Pathol. 2002;55(4):244–65.

5.     Plummer M, Herrero R, Franceschi S, Meijer CJ, Snijders P, Bosch FX, et al. Smoking and cervical cancer: pooled analysis of the IARC multi-centric case–control study. Cancer Causes Control. 2003;14(9):805–14.

6.     Denny L. Cervical cancer: prevention and treatment. Obstet Gynecol Clin North Am. 2013;40(2):263–74.

7.     Nanda K, McCrory DC, Myers ER, Bastian LA, Hasselblad V, Hickey JD, et al. Accuracy of the Papanicolaou test in screening for and follow-up of cervical cytologic abnormalities: a systematic review. Ann Intern Med. 2000;132(10):810–9.

8.     Arbyn M, Sasieni P, Meijer CJ, Clavel C, Koliopoulos G, Dillner J. Clinical applications of HPV testing: a summary of meta-analyses. Vaccine. 2006;24 Suppl 3:S3/104–8.

9.     Ronco G, Dillner J, Elfström KM, Tunesi S, Snijders PJ, Arbyn M, et al. Efficacy of HPV-based screening for prevention of invasive cervical cancer: follow-up of four European randomized controlled trials. Lancet. 2014;383(9916):524–32.

10.  Koliopoulos G, Nyaga VN, Santesso N, Bryant A, Martin-Hirsch PP, Mustafa RA, et al. Cytology versus HPV testing for cervical cancer screening in the general population. Cochrane Database Syst Rev. 2017;(8):CD008587.

11.  Massad LS, Einstein MH, Huh WK, Katki HA, Kinney WK, Schiffman M, et al. 2012 updated consensus guidelines for the management of abnormal cervical cancer screening tests and cancer precursors. J Low Genit Tract Dis. 2013;17(5 Suppl 1):S1–27.

12.  Bhatla N, Aoki D, Sharma DN, Sankaranarayanan R. Cancer of the cervix uteri. Int J Gynaecol Obstet. 2018;143 Suppl 2:22–36.

13.  Tewari KS, Monk BJ. New strategies in advanced cervical cancer: from angiogenesis blockade to immunotherapy. Clin Oncol. 2019;37(27):2472–89.

14.  SEER Cancer Statistics Review, 1975–2016. Bethesda: National Cancer Institute; 2019.

15.  Drolet M, Bénard É, Pérez N, Brisson M, Ali H, Boily MC, et al. Population-level impact and herd effects following the introduction of human papillomavirus vaccination programmes: updated systematic review and meta-analysis. Lancet. 2019;394(10197):497–509.

16.  Ministerstwo Zdrowia. Program profilaktyki raka szyjki macicy 2024. Warszawa: MZ; 2024.